Tag: przymiotnik

FEERYCZNY

ZNACZENIE: Charakteryzujący się bogactwem i różnorodnością barw, pulsujących świateł lub wibrujących dźwięków.

UŻYCIE: Feeria (nie feria!) to widowisko teatralne charakteryzujące się baśniową, ociekającą kolorami i rozbrzmiewającą dźwiękami oprawą. Feerią barw może się charakteryzować obraz, krajobraz, wzór na tapecie etc.

PRZYKŁAD: – Jak podoba ci się dzisiejszy strój naszej księgowej? – Masz na myśli ten, hmm, feeryczny zestaw? – Zawsze podziwiałam cię za delikatność, ja nazwałabym go skrajnie kiczowatym.

ETYMOLOGIA: fr. feerie – czary; wróżka.

Reklama

A PRIORI

ZNACZENIE: Bez zapoznawania się z faktami.

UŻYCIE: Określenie a priori odnosi się przede wszystkim do wniosków i argumentów oraz typu wiedzy. Stwierdzenie aprioryczne, to inaczej powzięte z góry, niezależne od doświadczenia. Przeciwieństwem podejścia a priori jest podejście a posteriori – na podstawie doświadczenia i/lub w następstwie faktów.

PRZYKŁAD: Sędzia nawet nie udawał, że słucha argumentów obrony i przyjął a priori, że oskarżony jest winny.

ETYMOLOGIA: łac. a priori – z założenia.

BACHICZNY

ZNACZENIE: Rozwiązły, hulaszczy, pijacki, ale też radosny i upojny.

UŻYCIE: Określenie bachiczny pochodzi od imienia greckiego boga Bachusa, inaczej Dionizosa – patrona urodzaju i winorośli. Obchody jego święta, bachanalie, były wyjątkowo huczne, rozpustne i ociekające winem, nieraz kończące się orgią. Uczestnicy bachanalii to bachanci i bachantki.

PRZYKŁAD: Pomysł na oryginalne wakacje? Kurs enologiczny w Toskanii – gwarancja bachicznej zabawy!

ETYMOLOGIA: łac. bacchanalia – starożytne misteria ku czci Bachusa (Dionizosa), które z Wielkiej Grecji przeniosły się do Rzymu.

KONGENIALNY

POPRAWNIE: „Kongenialny” używany w znaczeniu „dorównujący jakością oryginałowi”.

BŁĘDNIE: Używany w znaczeniu „więcej niż genialny, wybitny”.

DLACZEGO TAK?: Przymiotnik kongenialny jest synonimem bardzo wysokiego, dorównującego oryginałowi poziomu czegoś. Najczęściej określa przekłady literackie, adaptowane dzieła, wykonanie utworu muzycznego. Może także określać bardzo wysoki poziom twórcy – dorównujący talentowi innego artysty. Przymiotnik „kongenialny” pochodzi od łacińskiego congenialis:  con – wespół, razem +  genialis – genialny, przyjemny.

RYM CZĘSTOCHOWSKI

ZNACZENIE: Banalny, nieudolny rym, który obnaża niski kunszt autora.

UŻYCIE: Rymy częstochowskie to rymy przesadnie proste, oklepane, tak powszechne w wielu niskiej klasy wierszach i piosenkach. Najczęściej na rymy częstochowskie składają się wyrazy będące tą samą częścią mowy: „ciekły jej łzy, gdy dawał jej bzy, czuła się jak gdyby czytał jej sny” albo „ponieważ kłamała, życie mu złamała, a on głupio wierzył, że Anna go kochała”. Problemem rymów częstochowskich jest subiektywność ich klasyfikacji – to co dla jednego będzie trąciło banałem, inny uzna za poetycki majstersztyk. O gustach się jednak nie dyskutuje.

PRZYKŁAD:
„Czymś zwyczajnym się zachłysnęli
I do dziś nie ochłonęli
Nowe sytuacje, przypadki i dziwne zdarzeń sploty
Dały im temat na pierwsze strony
Piszą o czymś szalenie normalnym
Ale wymyślają jak uczynić to antyintelektualnym
Czymś uchwytnym,
i poczytnym
Dziennikarze się rozpisali
Swoje komentarze na portalach dali
Ośmieszają,
Hipokryzję popierają”
Tak pisze Isabel Marcinkiewicz. Rymy częstochowskie? A może poezja zupełnie przyzwoita? Oceńcie sami.

ETYMOLOGIA: Częstochowa, jako miejsce kultu religijnego, była jednocześnie ośrodkiem folkloru – stragany z pamiątkami, domorośli kaznodzieje, a także samozwańczy poeci, którzy na bieżąco tworzyli banalne pieśni i modlitwy. Nie silili się oni na elokwencję i posługiwali najprostszymi, oklepanymi rymami – stąd właśnie określenie „rym częstochowski”.

PRZEKONYWAĆ

POPRAWNIE: Przekonujący lub przekonywający.

BŁĘDNIE: Przekonywujący.

DLACZEGO TAK?: Przekonywujący jest skrzyżowaniem przekonującego i przekonywającego. Aby zapamiętać dlaczego akurat te dwie formy są poprawne można skojarzyć je z czasownikami: przekonuję – przekonujący; przekonywać – przekonywający; nie ma czasownika przekonywuć, a więc nie jest poprawna forma przekonywujący.

PERYPATETYK

ZNACZENIE: Żartobliwe określenie osoby lubiącej się przechadzać podczas rozmowy lub rozmyślań.

UŻYCIE: Przymiotnik od słowa perypatetyk to perypatetyczny lub perypatetycki.

PRZYKŁAD: Następnym razem, gdy kolega z biurka obok będzie narzekać, że rozpraszasz go przemierzając pokój wszerz i wzdłuż rozmawiając przez telefon, powiedz: „wybacz, ale perypatetyzm nie pozwala mi inaczej”. Duża szansa, że nie wiedząc o czym mówisz, zamilknie.

ETYMOLOGIA: Współczesne znaczenie słowa perypatetyk pochodzi od określania tym mianem uczniów Arystotelesa oraz kontynuatorów i zwolenników jego filozofii. Nazywano ich  tak z dwóch, równie prawdopodobnych, powodów. 1. Greckie określenie peripatoi (perystaza) określa rząd lub kilka rzędów kolumn połączonych belkowaniem, otaczających budowle antyczne. Właśnie w cieniu peryzstazy, wokół świątyni Apollina Likejosa, spotykali się Arystoteles i jego uczniowie. 2. Arystoteles słynął z zamiłowania do przechadzania się podczas swoich wykładów (gr. peripatetikos – przechadzający się). Nie ma powodów, by nie zakładać, że etymologia słowa jest wypadkową obu powyższych wytłumaczeń.

MAKIAWELICZNY

ZNACZENIE: Charakteryzujący się cynizmem, brakiem skrupułów i założeniem, że „cel uświęca środki”.

UŻYCIE: Przymiotnik pochodzi od nazwy doktryny politycznej – makiawelizmu – głoszącej, że najwyższym celem w polityce jest racja stanu. Dopuszczalne jest w związku z tym stosowanie podstępu, oszustwa czy przemocy. Makiawelizm to także określenie stosowane w psychologii – postawa makiaweliczna charakteryzuje się brakiem uczuć wyższych, manipulowaniem innymi w celu osiągnięcia zysków, nieufnością i brakiem liczenia się z potrzebami innych.

PRZYKŁAD: Nikt nie docenił makiawelicznego charakteru prezesa – gdy tylko zorientował się, że firma nie ma szans wyjścia z długów, zwolnił wszystkich bez słowa wyjaśnienia.

ETYMOLOGIA: Nazwa pochodzi od nazwiska włoskiego prawnika, historyka i pisarza politycznego Niccolo Machiavelliego (1469-1527), który opisał zasady makiawelizmu w traktacie „Książę” (1532 r.). W 1559 r. pisma Machiavelliego znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.

FARYZEJSKI

ZNACZENIE: 1. Obłudny, okazujący fałszywą pobożność dla osiągnięcia swoich celów. 2. Związany z faryzeuszami.

UŻYCIE: Przymiotnik faryzejski pochodzi od nazwy stronnictwa religijno-politycznego działającego w starożytnej Judei. Faryzeusze wywodzili się z biedniejszych warstw społecznych. Charakteryzowało ich konserwatywne i mocno sformalizowane podejście do wiary, a jednocześnie słyszeli zarzuty zadufania w sobie i obłudy. Stąd też wywodzi się współczesne znaczenie słowa.

PRZYKŁAD: Bawią mnie ludzie prezentujący faryzejską postawę w pracy: cały dzień siedzą na prywatnym mailu, a gdy tylko zjawia się szef, robią skupioną minę i udają, że ciężko pracują. I tak na koniec dnia wyjdzie na jaw, że nie zrobili nawet połowy swoich zadań.

ETYMOLOGIA: późn. łac. pharisaeus – oddzielony; hebr. parusz – oddzielony, odosobniony.