Tag: przymiotnik

LOMBROZOWSKI TYP

ZNACZENIE: Osoba wyglądająca jak degenerat.

UŻYCIE: Typ lombrozowski to inaczej człowiek wyglądający jak urodzony zbrodniarz.

PRZYKŁAD: Zainspirowany teorią o istnieniu typu lombrozowskiego Emile Zola napisał powieść o mordercy pod tytułem „Bestia ludzka”.

ETYMOLOGIA: Określenie to pochodzi od doktryn włoskiego lekarza i kryminologa Cesare Lombroso (1836-1909), głoszącego m.in., że około 40 proc. zbrodni popełniają ludzie o określonych zwyrodnieniach fizycznych i umysłowych. Teoria Lombrosa głosiła, że przestępczość jest dziedziczna, a „urodzonego przestępcę” można by rozpoznać po defektach fizycznych. Teorie Lombrosa zostały obalone na początku XX w. i odrzucone przez ich początkowych zwolenników.

Reklama

ORTODOKSALNY VS. ORTODOKSYJNY

POPRAWNIE: Ortodoksalny to przymiotnik określający tę fazę snu, w której nie występują marzenia senne (w przeciwieństwie do snu paradoksalnego). Ortodoksyjny to z kolei inne nazwanie ściślej wierności doktrynie, dogmatowi, zwłaszcza w ujęciu religijnym. Zachowanie ortodoksyjne charakteryzuje się rygorystycznym przestrzeganiem jakiegoś kodeksu zasad.

BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót.

DLACZEGO TAK?: Oba wyrazy pochodzą od greckiego orthós – prosty, słuszny, prawdziwy.

INHERENTNY

ZNACZENIE: Tkwiący w strukturze czegoś.

UŻYCIE: Inherentny to przymiotnik opisujący cechę, która tkwi w zasadniczym charakterze czegoś, w naturze tej rzeczy. To cecha, zjawisko, które są nieodłączne od danej rzeczy.

PRZYKŁAD: Wiedząc, że zasady te są inherentną częścią struktury korporacji, zrezygnował z walczenia o ich zmianę.

ETYMOLOGIA: łac. inhaerere – przywiązać, przylgnąć.

PANCHROMATYCZNY

ZNACZENIE: W fotografii czarno-białej oraz kinematografii rodzaj materiału fotograficznego (zazwyczaj filmu), którego emulsja jest uczulona na wszystkie barwy w zakresie światła widzialnego.

UŻYCIE: Film panchromatyczny charakteryzuje się pewnym obniżeniem czułości w zakresie światła zielonego i nadmierną czułością na kolor niebieski. Jego obróbki należy dokonywać w całkowitych ciemnościach lub przy bardzo słabym oświetleniu barwy oliwkowozielonej. Z kolei w muzyce skala (gama) chromatyczna to taka, która składa się z 12 dźwięków w każdej oktawie.

PRZYKŁAD: Przyzwyczajony do fotografii cyfrowej, kompletnie nie mógł sobie poradzić w ciemni z obróbką panchromatycznego filmu.

ETYMOLOGIA: gr. pan – wszystko + chrōmatos – barwa.

GARGANTUICZNY

ZNACZENIE: Inaczej gigantyczny, kolosalny.

UŻYCIE: Przymiotnik gargantuiczny jest określeniem osoby rubasznej, nadnaturalnie wielkiej, niezwykle żarłocznej. Jednocześnie ma pozytywne konotacje, to człowiek dobroduszny, jowialny.

PRZYKŁAD: Słowo dnia wybiera się na wakacje, na których pozwoli sobie na delektowanie się lokalnymi specjałami. Ma nadzieję, że nie wróci w rozmiarach gargantuicznych. Z uwagi na wypoczynek, pojawiające się w następnym tygodniu słowa będą powtórzeniami wyrazów, które już na blogu były publikowane, ale mała powtórka chyba nikomu nie zaszkodzi? Do rychłego!

ETYMOLOGIA: Od imienia XVI-wiecznego bohatera powieści Rabelais’go „Gargantua i Pantagruel”.

FINDESIECLOWY

ZNACZENIE: Wym. [fędesjeklowy]; inaczej dekadencki.

UŻYCIE: Jako fin de siecle określa się tendencje schyłkowe, dekadenckie w życiu społecznym, sztuce, modzie i literaturze końca XIX wieku. Oznacza pesymistyczną wizję końca wieku. Przedstawicieli tego nurtu określa się jako findesieclistów [fędesjeklistów].

PRZYKŁAD: Niektórzy socjologowie dopatrują się we współczesnym społeczeństwie findesieclowych nastrojów.

ETYMOLOGIA: fr. fin de siècle – koniec wieku.

MVP

ZNACZENIE: Wym. [emwipi], najlepszy zawodnik danego meczu, ligi.

UŻYCIE: Tytuł MVP przyznawany jest najlepszemu zawodnikowi danego meczu lub danej fazy rozgrywek sportowych. Najbardziej popularne jego stosowanie jest w amerykańskich ligach zawodowych, np. w koszykarskiej NBA, może być jednak też stosowany w rozgrywkach amatorskich, a nawet w innych dziedzinach życia, np. w biznesie.

PRZYKŁAD: W niedawno zakończonej siatkarskiej Lidze Światowej, MVP rozgrywek został wybrany Polak, Bartosz Kurek.

ETYMOLOGIA: Akronim od angielskiego Most Valuable Player – najcenniejszy gracz.

OLD SCHOOL

ZNACZENIE: Wym. [old skul]; określenie dla wszelkich rzeczy/zjawisk/powiedzeń pochodzących z wcześniejszych czasów.

UŻYCIE: Old school jest synonimem czegoś staromodnego – oldskulowe może być podejście do życia, muzyka, filmy. W zależności od kontekstu, określenie old school może być prześmiewcze, wyrażać szacunek (np. odnośnie czyichś manier, sposobu wyrażania się), a także mieć zabarwienie pejoratywne (będąc synonimem czegoś przestarzałego, przesadnie konserwatywnego). Określenie to najczęściej określa muzykę, strój, sposób spędzania wolnego czasu czy przestrzegane przez kogoś normy zachowań.

PRZYKŁAD: Mimo że lubi nowinki technologiczne, muzyka jakiej słucha jest absolutnie oldskulowa – od Led Zeppelin zaczynając, na Czerwonych Gitarach kończąc.

ETYMOLOGIA: ang. old school – dosłownie ‚stara szkoła’.

PROLEPTYCZNY

ZNACZENIE: Inaczej wyprzedzający w czasie, antycypacyjny.

UŻYCIE: Prolepsis z kolei to figura retoryczna, która polega na próbie uniknięcia potencjalnych sprzeciwów słuchaczy poprzez odpowiadanie na pytania, które mogliby zadać. Przy stosowaniu prolepsis nadawca stawia się po stronie słuchacza i próbuje domyślić się jakie wątpliwości mogą powstać. W medycynie prolepsis to oznaki poprzedzające pojawienie się choroby.

PRZYKŁAD: Jego stanowisko było tak niepopularne, że wiedział, że przemowa nie pójdzie mu gładko nawet jeśli zastosuje prolepsis. Uderzył więc w demagogię.

ETYMOLOGIA: gr. prólēpsis – antycypacja.

IWORYJCZYK

ZNACZENIE: Mieszkaniec Wybrzeża Kości Słoniowej.

UŻYCIE: Wybrzeże Kości Słoniowej to państwo w Zachodniej Afryce, położone nad Zatoką Gwinejską. Stolicą jest Jamusukro, a dawną był Abidżan. Kraj swoją nazwę wziął od części wybrzeża Zatoki Gwinejskiej (Ocean Atlantycki), skąd francuscy handlarze wywozili w XVII w. kość słoniową.

PRZYKŁAD: Pisał pracę magisterską o emigracji z Afryki do Polski w latach stanu wojennego. Wśród przybyłych wówczas reprezentantów różnych narodów nie napotkał żadnego Iworyjczyka.

ETYMOLOGIA: Côte d’Ivoire to francuska nazwa Wybrzeża Kości Słoniowej. Od niego pochodzi przymiotnik.