ZNACZENIE: Inaczej domniemanie.
UŻYCIE: Presumpcja to synonim domysłu, określenia tego używa się przede wszystkim w terminologii prawniczej. Dawniej presumpcją określano też zarozumiałość.
PRZYKŁAD: Presumuję, że postponujesz Iworyjczyków, czyżby to przejaw ojkofobii?
ETYMOLOGIA: łac. praesumptio – przypuszczenie.
ZNACZENIE: Sądowe pozbawienie kogoś jego własności.
UŻYCIE: Ewikcja to pozbawienie kogoś prawa własności rzeczy nabytej prawnie na rzecz innej osoby. Kiedyś ewikcją określano także zabezpieczenie lub poręczenie.
PRZYKŁAD: Nowy prezydent rozpoczął ewikcje zaraz po zaprzysiężeniu. Na pierwszy ogień poszły nieruchomości w najbardziej prestiżowych lokalizacjach w stolicy.
ETYMOLOGIA: łac. evictio – pokonanie, przekonanie kogoś.
ZNACZENIE: Sytuacja spełnienia przez ubezpieczyciela świadczenia ubezpieczeniowego, kiedy nie ma on pewności odnośnie odpowiedzialności za szkodę.
UŻYCIE: Wypłata kulancyjna dokonywana jest dla uniknięcia kosztów procesu sądowego oraz strat wizerunkowych związanych z odmową wypłaty świadczenia. Jednocześnie coraz częściej pojawia się pojęcie kulancji marketingowej, czyli takiej wypłaty, gdy ubezpieczyciel ma pewność, że nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, jednak ze względów wizerunkowych decyduje się na wypłatę. Inaczej świadczenie ex gratia, czyli „z łaski”.
PRZYKŁAD: Z reguły kulancja jest mniejsza niż pierwotne roszczenie ubezpieczonej osoby, a jednocześnie poszkodowany jest zobligowany do zawarcia umowy, na mocy której zrzeka się dochodzenia dalszych roszczeń od firmy ubezpieczeniowej.
ETYMOLOGIA: niem. Kulanz – znaczenie jak wyżej.
ZNACZENIE: Inaczej ostateczny, nieprzekraczalny.
UŻYCIE: Termin prekluzyjny to taki, po którego upływie spełniona czynność jest nieważna. W terminologii prawniczej jest określeniem wyznaczonego czasu przeznaczonego na dokonanie odpowiednich czynności prawnych – terminu, po którego upływie uprawnienie do ich dokonania wygasa, a jej dokonanie jest pozbawione skutków prawnych.
PRZYKŁAD: W przeciwieństwie do przedawnienia, po wygaśnięciu prekluzja uniemożliwia skuteczne dochodzenie uprawnienia przed sądem. Wygaśnięcie uprawnienia z powodu prekluzji podlega uwzględnieniu z urzędu, nie zaś na zarzut strony przeciwnej, jak w przypadku przedawnienia.
ETYMOLOGIA: łac. praeclusio – zamknięcie.
ZNACZENIE: Określona liczba godzin zajęć dydaktycznych i naukowych, do której obowiązany jest pracownik instytucji dydaktycznej i/lub naukowej.
UŻYCIE: Pensum to także określenie zadanej lekcji, materiału naukowego do opanowania w określonym czasie. W liczbie mnogiej: pensa.
PRZYKŁAD: Z uwagi na wytyczne dotyczące pensum (w większości przypadków od 120 do 240 h rocznie), okazuje się, że średnie zarobki nauczycieli liczone jako stawka za godzinę pracy są wyższe niż zarobki np. prawników.
ETYMOLOGIA: łac. pensum – obowiązek, robota dzienna.
ZNACZENIE: Inaczej równym krokiem.
UŻYCIE: Pari passu to synonim robienia czegoś jednocześnie i w tym samym tempie. Określenie to stosuje się m.in. w terminologii prawniczo-finansowej: przykładowo klauzula pari passu oznacza zobowiązanie do równego traktowania wierzycieli.
PRZYKŁAD: Majątek po zmarłym zdecydowano się podzielić pari passu między wszystkie dzieci – bez względu na ich pochodzenie z prawego lub nieprawego łoża.
ETYMOLOGIA: łac. pari passu – znaczenie jak wyżej.
ZNACZENIE: Inaczej program łagodzenia kar w prawie konkurencji.
UŻYCIE: Leniency to instytucja prawa konkurencji polegająca na możliwości zmniejszenia lub uniknięcia przez przedsiębiorstwo kary pieniężnej, nakładanej przez odpowiedni organ w związku z udziałem przedsiębiorstwa w porozumieniu naruszającym konkurencję na rynku (swego rodzaju „czynny żal”).
Warunkiem uniknięcia odpowiedzialności jest dobrowolna współpraca z organem i ujawnienie informacji o porozumieniu, zanim organ uzyska o nim wiarygodną wiadomość.
PRZYKŁAD: W Polsce leniency daje przedsiębiorcom, którzy zawarli porozumienie kartelowe możliwość uzyskania niższego wymiaru kary lub odstąpienia od jej wymierzenia w zamian za informacje przekazane do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
ETYMOLOGIA: ang. leniency – wyrozumiałość.
ZNACZENIE: Przyznanie cudzoziemcowi obywatelstwa kraju, w którym przebywa.
UŻYCIE: Dawniej indygenat oznaczał też przyznanie cudzoziemskiemu szlachcicowi szlachectwa polskiego. Początkowo prawo indygenatu posiadał król. Przyjęcie obcego szlachcica do szlachty polskiej wraz z herbem zrównywało go z pozostałą szlachtą. Mimo że część obcej szlachty posiadała tytuły baronów, hrabiów czy przedrostki „von”, „zu”, czy „de” nie miały one w Rzeczypospolitej znaczenia i nie stanowiły polskich tytułów szlacheckich. Indygenat można było utracić przez skazanie na banicję, połączone z utratą czci.
PRZYKŁAD: Pierwszymi, którym został przyznany indygenat byli synowie Stefana Batorego.
ETYMOLOGIA: łac. indigenatio – prawo obywatelstwa.
ZNACZENIE: Pokrewieństwo wstępne lub zstępne.
UŻYCIE: Filiacja to rodzaj stosunku genealogicznego zachodzącego pomiędzy dwiema osobami, z których jedna pochodzi od drugiej. Filiacja może być bezpośrednia (pomiędzy rodzicem a dzieckiem) lub pośrednia (pomiędzy dalszym przodkiem a dalszym potomkiem, np. dziadek-wnuczka). Jeżeli pomiędzy dwiema osobami zachodzi filiacja, to jednocześnie zachodzi między nimi pokrewieństwo pierwszego stopnia w linii prostej: jedna osoba jest wstępnym dla drugiej, a ta druga – zstępnym dla pierwszej.
PRZYKŁAD: Związek jej rodziców określano jako koicja, łączyła ją z nimi filiacja, jednak to czego jej brakowało to gracja.
ETYMOLOGIA: łac. filiatio – synostwo.
ZNACZENIE: Inaczej tolerancyjny.
UŻYCIE: Permisywny to synonim pobłażliwego. Może także oznaczać np. sytuację, postawę, która daje możliwość wyboru, swobodę decyzji.
PRZYKŁAD: Do pracy z trudną młodzieżą szukali osób z doświadczeniem, jednak najważniejsze, by kandydat był permisywny.
ETYMOLOGIA: fr. permissif – zezwalający.
Słowo Dnia 