Tag: literatura

PARONOMAZJA

ZNACZENIE: Figura stylistyczna polegająca na zestawieniu wyrazów podobnie brzmiących, lecz o innym znaczeniu.

UŻYCIE: Paronomazja to figura retoryczna posługująca się różnymi odmianami gry słów. Była często stosowana przez romantyków i futurystów, a także przez poetów współczesnych, m.in. M. Białoszewskiego, Z. Bieńkowskiego czy J. Tuwima.

PRZYKŁAD: „Ma przyjechać do mnie Ania do Anina, /Ania z Manią, więc nie minie parę dni, a /Mania z Anią nie ominą mnie tu – i na /Imieniny me przyjadą do Anina”, Julian Tuwin, Lament aniński.

ETYMOLOGIA: gr. paronomasía – znaczenie jak wyżej.

Reklama

BUSTROFEDON

ZNACZENIE: pisanie kolejnych linijek tekstu na przemian od lewej ku prawej i od prawej ku lewej stronie (patrz zdjęcie).

UŻYCIE: Bustrofedon był stosowany w piśmie greckim w okresie różnicowania się tego pisma od jego pierwowzoru, czyli pisma fenickiego, w którym litery stawiano od prawej do lewej. W bustrofedonie w wierszach zapisywanych od prawej do lewej litery także były zapisywane lustrzanie.

PRZYKŁAD: W ramach ćwieczeń umysłu zaczął robić notatki w bustrofedonie.

ETYMOLOGIA: gr. boustrophēdon – zawracający jak woły w orce.

Boustrophedon

źródło: Wikipedia

SHANGRI-LA

ZNACZENIE: Wym. [szangri la]; inaczej odległa, piękna, fikcyjna kraina, gdzie życie jest bliskie doskonałości.

UŻYCIE: Shangri-La to odosobniona dolina, położona w Tybecie u stóp fikcyjnej góry Karakal (w miejscowym narzeczu „Błękitny Księżyc”) wyższej od Mount Everestu. Dolina rządzona jest sprawiedliwie przez lamów z górującego nad nią klasztoru. Ludzie z Shangri-La są długowieczni, szczęśliwi, żyją w harmonii i oddają się kultywowaniu mądrości. Kontakty ze światem zewnętrznym są sporadyczne, ograniczają się do sprowadzania sprzętów uznanych za potrzebne (np. urządzeń sanitarnych), a także cennych dla ducha jak np. książki czy instrumenty muzyczne. Wędrowcy, którzy przypadkiem trafili do Shangri-La, mają zakaz jej opuszczania. W kulturze masowej nazwa doliny zaczęła funkcjonować jako synonim mitycznej, orientalnej utopii żyjącej swoim rytmem z dala od zgiełku świata, ma oznaczać miejsce odosobnienia intelektualnego, kryjówkę przed hałasem świata zewnętrznego, naciskami polityki i wymogów kariery.

PRZYKŁAD: Jeśli szukasz Shangri-La może pora kupić bilety na wakacje?

ETYMOLOGIA: Shangri-La to fikcyjna kraina opisana przez Jamesa Hiltona w powieści „Zaginiony horyzont” (wyd. w 1933 r.) .

APOKRYFICZNY

ZNACZENIE: Inaczej nieautentyczny.

UŻYCIE: Apokryficzny to synonim niewiarygodnego, fałszywego. Apokryf to z kolei utwór wątpliwego autorstwa, nieautentyczny, falsyfikat. Termin ten stosuje się zarówno do utworów o naprawdę nieustalonym pochodzeniu, autorstwie i autentyczności, ale także dla tych, dla których ich „apokryficzność” jest doskonale znana i zamierzona przez, chociażby, autora. W liczbie mnogiej apokryfami określa się księgi biblijne, nie włączone do kanonu ksiąg autentycznych przez Kościół rzymskokatolicki, Żydów lub protestantów.

PRZYKŁAD: Przykładem współczesnego apokryfu jest Ewangelia Świętych Dwunastu napisana najprawdopodobniej przez jej rzekomego odkrywcę Gideona Ouseleya w celu propagowania idei wegetarianizmu i dobroci dla zwierząt przez próbę ukazania Jezusa jako głosiciela tych idei.

ETYMOLOGIA: gr. apókryphos – ukryty, podrobiony.

IN EFFIGIE

ZNACZENIE: Wykonanie wyroku na wizerunku zbiegłego lub nieżyjącego już przestępcy.

UŻYCIE: In effigie jest znane w prawie europejskim od czasów średniowiecza. Norma ta pozwala na wykonanie kary śmierci na wizerunku zmarłego skazańca, który nie doczekał egzekucji lub zbiegł. „Modelem” może być rzeźba, manekin czy kukła przedstawiające skazańca, które następnie są np. wieszane lub palone, zgodnie z wyrokiem sądu dotyczącym przestępcy.

PRZYKŁAD: Formułę in effigie zastosował m.in. Sąd Najwyższy Kryminalny w czasie insurekcji kościuszkowskiej, wykonując wyrok na przywódcach konfederacji targowickiej 29 września 1794.

ETYMOLOGIA: łac. in effigie – dosł. na wizerunku.

HOMUNKULUS

ZNACZENIE: Inaczej karzełek.

UŻYCIE: Homunkulus to określenie szczególnie popularne w średniowieczu, nazywano tak człowieczka sztucznie stworzonego przez alchemika za pomocą magii. Homunkulus miał wyglądać jak małe, pomarszczone dziecko.

PRZYKŁAD: Homunkulus występuje w „Fauście” Goethego. Zostaje on stworzony przez starego mędrca Wagnera.

ETYMOLOGIA: łac. homunculus – człowieczek.

FASCYKUŁ

ZNACZENIE: Plik papierów lub dokumentów.

UŻYCIE: Fascykułem określa się również w archiwistyce grupę akt pokrewnych treściowo. Dawniej nazywano tak też pojedynczy zeszyt dzieła lub wydawnictwa periodycznego.

PRZYKŁAD: Jako że cierpiała na mizofobię, góra zakurzonych fascykułów piętrząca się na jego biurku nie działała na nią dobrze.

ETYMOLOGIA: łac. fasciculus – plik.

DIARIUSZ

ZNACZENIE: Inaczej dziennik.

UŻYCIE: Diariusz to dzienne zapisy wydarzeń życia prywatnego i publicznego, a także zbiór takich zapisów w formie książki. Diariusz to także księga protokołów z obrad parlamentu. Osoba prowadząca diariusz to diarysta.

PRZYKŁAD: W ramach postanowień noworocznych obiecał sobie pisać diariusz. Po dwóch dniach jeszcze się nie poddał.

ETYMOLOGIA: łac. diarium – znaczenie jak wyżej.

FANDOM

ZNACZENIE: Społeczność fanów.

UŻYCIE: Fandom to określenie grupy fanów np. jakiegoś stylu literackiego (najczęściej fantasy), filmów, twórców. Jako fandom określa się zwykle ludzi aktywnie uczestniczących w klubach fanowskich lub w internetowych dyskusjach.

PRZYKŁAD: Pisząc do szuflady kolejne powieści marzyła, że kiedyś stanie się tak popularna, by powstał fandom jej twórczości.

ETYMOLOGIA: ang. fan – fan plus przyrostek dom, jak w kingdom, freedom.

LOMBROZOWSKI TYP

ZNACZENIE: Osoba wyglądająca jak degenerat.

UŻYCIE: Typ lombrozowski to inaczej człowiek wyglądający jak urodzony zbrodniarz.

PRZYKŁAD: Zainspirowany teorią o istnieniu typu lombrozowskiego Emile Zola napisał powieść o mordercy pod tytułem „Bestia ludzka”.

ETYMOLOGIA: Określenie to pochodzi od doktryn włoskiego lekarza i kryminologa Cesare Lombroso (1836-1909), głoszącego m.in., że około 40 proc. zbrodni popełniają ludzie o określonych zwyrodnieniach fizycznych i umysłowych. Teoria Lombrosa głosiła, że przestępczość jest dziedziczna, a „urodzonego przestępcę” można by rozpoznać po defektach fizycznych. Teorie Lombrosa zostały obalone na początku XX w. i odrzucone przez ich początkowych zwolenników.