Tag: filozofia

PROHAIREZA

ZNACZENIE: Zdolność pozwalająca odróżnić istoty ludzkie od innych stworzeń.

UŻYCIE: Prohaireza to wyróżniona przez Epikteta zdolność pozwalająca odróżnić istoty ludzkie od innych stworzeń. Definiuje ją jako samookreśloną, niezniewoloną, niepodległą, zdolną do używania wrażeń i rozumiejącą ich użycie – zdolność umysłową, której podlegają wszystkie inne ludzkie zdolności. Prohaireza jest w pełni aktywna w momencie odczuwania pragnienia lub zniechęcenia, pociągania lub odrazy, zgody lub niezgody.

PRZYKŁAD: Czasem było jej tak trudno podjąć nawet banalną decyzję, że zaczęła zastanawiać się czy na pewno natura wyposażyła ją w prohairezę.

ETYMOLOGIA: gr. προαίρεσις – wola.

Reklama

DYSKREPANCJA

ZNACZENIE: Inaczej różnica poglądów.

UŻYCIE: Dyskrepancja to sprzeczność, rozbieżność, niezgodność. Może dotyczyć różnic w uznawanej teorii czy w systemie wartości.

PRZYKŁAD: Mimo wyraźnych dyskrepancji, udało im się dojść do porozumienia.

ETYMOLOGIA: łac. discrepantia – znaczenie jak wyżej.

OMNIPOTENCJA

ZNACZENIE: Inaczej wszechmoc.

UŻYCIE: Omnipotencja to synonim wszechwładzy. W znaczeniu biologicznym omnipotencja to różnicowanie się komórek w komórki wyspecjalizowane. Jeżeli bardzo wcześnie w rozwoju embrionalnym pobierzemy komórkę z jednego miejsca i przeniesiemy do innego to będzie się ona rozwijać zgodnie ze swoim nowym miejscem. W późniejszych etapach już nie jest to możliwe.

PRZYKŁAD: Właśnie dostała awans, umówił się z nią były mister świata, a dodatkowo wygrała w Lotto. Pomysłała, że na drugie powinna nazywać się Omnipotencja.

ETYMOLOGIA: łac. omnipotens – wszechmocny.

MESMERYZM

ZNACZENIE: Pseudonaukowa teoria mówiąca o tym, że w człowieku istnieją uzdrawiające siły magnetyczne przekazywane przez dotyk lub z pewnej odległości.

UŻYCIE: Mesmeryzm to system leczniczy oparty na rzekomo istniejącym w świecie „fluidzie uniwersalnym”, który w postaci „magnetyzmu zwierzęcego” emanuje z człowieka, reguluje układ nerwowy i leczy różne choroby.

PRZYKŁAD: Nic nie pomagało na jego posylwestrowego kaca zaczął więc szukać speca od mesmeryzmu.

ETYMOLOGIA: Od nazwiska twórcy systemu, niemieckiego lekarza Franza Antona Mesmera (1734-1815).

SUPEREROGACJA

ZNACZENIE: Działania wykraczające poza obowiązek.

UŻYCIE: O supererogacji mówi się przede wszystkim w kontekście etyki. Czynami mogącymi zostać uznanymi za supererogację będzie więc dawanie jałmużny czy poświęcenie za kogoś życia.

PRZYKŁAD: „Uczynek supererogacyjny to uczynek pociągający za sobą pozytywne skutki dla innych, związane zaś z danym uczynkiem ewentualne negatywne skutki (krzywdy bądź ryzyko) mogą spadać na sam podmiot podejmujący się tego czynu, nie zaś na osoby trzecie. (…) Spełnienie [uczynku] godne jest pochwał i stanowi zasługę, niespełnienie nie uzasadnia zaś i nie pociąga za sobą konieczności napiętnowania czy udzielenia nagany” – A.M.Kaniowski, „Supererogacja. Zagubiony wymiar etyki”.

ETYMOLOGIA: łac. super – nad + erogare – dzielić, ofiarować.

PALINGENEZA

ZNACZENIE: Inaczej reinkarnacja.

UŻYCIE: Palingeneza to także występowanie w rozwoju zarodkowym cech osobniczych, które zanikły u dorosłych osobników danego gatunku w wyniku procesu ewolucji. W znaczeniu geologicznym oznacza proces gromadzenia się wtórnych ciekłych stopów minerałów łatwotopliwych pod wpływem wysokiej temperatury.

PRZYKŁAD: Palingeneza światów to koncepcja filozoficzna zgodnie z którą świat powtarzał się i będzie powtarzać się wciąż w tej samej postaci nieskończenie wiele razy.

ETYMOLOGIA: gr. pálin – w tył + génesis – pochodzenie.

REFULACJA VS REFUTACJA

POPRAWNIE: Refulacja to inaczej prace związane z poszerzaniem lub ochroną plaży. Polegają na przewożeniu piasku z dna morza i rozkładaniu go wzdłuż brzegu. Refutacja z kolei to obalenie zarzutu za pomocą argumentu lub dowodu. W szerszym znaczeniu refutacja to wykazanie fałszu lub czyjegoś błędu.

BŁĘDNIE: Stosowanie wyrazów wymiennie lub na odwrót.

DLACZEGO TAK?: Refutacja pochodzi od łacińskiego refutare, oznaczającego zbicie dowodu, zaprzeczenie. Etymologia refulacji nie jest znana.

UROBOROS

ZNACZENIE Symbol przedstawiający węża z ogonem w pysku pożerającego samego siebie (patrz niżej).

UŻYCIE: Uroboros jest charakterystyczny dla symboliki staroegipskiej i greckiej. Wizerunek pożerającego się węża oznacza fizyczną i duchową jedność wrzechrzeczy, która jest wieczna i będzie się nieskończenie odradzać. Uroboros to symbol cyklicznego powtarzania – obiegu czasu, odnawiania się świata i światów, śmierci i odrodzenia, nieśmiertelności.

PRZYKŁAD: Filozofia Junga korzysta z wizerunku Uroborosa do określenia wczesnego okresu rozwoju, jeszcze zanim rozwinie się tożsamość seksualna.

ETYMOLOGIA: gr. ouroboros – znaczenie jak wyżej.

AUTOTELICZNY

ZNACZENIE Będący celem samym w sobie.

UŻYCIE: Przymiotnika tego często używa się określając dzieło artystyczne, szczególnie literackie. Mowa wówczas o utworze będący celem samym w sobie albo usprawiedliwiającym się, tłumaczącym się samo przez się, a nie przez okoliczności zewnętrzne. Wartość autoteliczna z kolei to wartość najwyższa, centralna.

PRZYKŁAD: Jego autoteliczną zasadą było nieczynienie innym, czego sam nie chciałby odczuwać. Niemożność spełnienia swoich założeń pchnęła go ku samobójstwu. Z pewnością nie mógł tego wyrządzić nikomu innemu.

ETYMOLOGIA: gr. autotelēs – absolutny, niezależny, sam sobą kierujący.

ATARAKSJA

ZNACZENIE: Równowaga ducha, niewzruszoność wobec zdarzeń zewnętrznych, zwłaszcza przeciwności losu.

UŻYCIE: Ataraksja to stan ducha propagowany przez stoików, sceptyków i cyników zakładający wewnętrzny spokój człowieka, który nie może być zmącony wydarzeniami zewnętrznymi. Ataraksja do pewnego stopnia jest utożsamiana ze stanem obojętności wobec odczuwanej przez daną osobę krzywdę i doświadczane problemy. Ataraktyki to z kolei określenie leków uspokajających o łagodnym działaniu.

PRZYKŁAD: Jego ataraksja sprawiała, że każdy czuł się przy nim niezrównoważony psychicznie – nawet śmierć bliskiej osoby nie była w stanie wyprowadzić go z równowagi i skłonić do płaczu. Nie wierzę, że nie szprycował się ataraktykami.

ETYMOLOGIA: gr. atáraktos – niewzruszony, spokojny.