Tag: chemiczne

GUTAPERKA

ZNACZENIE: Substancja pochodzenia naturalnego, pozyskiwana i wykorzystywana w podobny sposób jak kauczuk naturalny.

UŻYCIE: Gutaperka tym różni się od kauczuku, że w normalnych warunkach jest tworzywem nieelastycznym. Jest substancją twardą, krystaliczną, która mięknie w temperaturze 60 – 100°C i jest wówczas podatna na obróbkę. Jest odporna na wpływ warunków atmosferycznych i otoczenia naturalnego oraz dość odporna chemicznie. Ulega jednak starzeniu od tlenu atmosferycznego, czemu można zapobiec odpowiednimi dodatkami.

PRZYKŁAD: Odziedziczył las drzew gutaperkowca. Zastanawiał się czy dalej produkować z gutaperki piłki golfowe i substancję przydatną przy kanałowym leczeniu zębów, jak jego ojciec i dziad, czy wymyślić dla gutaperki innowacyjne zastosowanie.

ETYMOLOGIA: malajski getah – guma + percha – drzewo.

Reklama

BAKELIT

ZNACZENIE: Najstarsze sztuczne tworzywo syntetyczne (patrz zdjęcie poniżej).

UŻYCIE: Dawniej bakelitu używano na skalę masową do produkcji sprzętu AGD, dziś jest wypierany przez nowsze tworzywa. W pierwszym etapie kondensacji bakelit jest topliwy, a także rozpuszczalny np. w acetonie czy alkoholach. W ostatnim etapie staje się nietopliwy i nierozpuszczalny.

PRZYKŁAD: Bardzo lubię łączyć w wystroju wnętrz nowoczesne, metalowe materiały, ze starymi, bakelitowymi. Mam np. przedpotopowy odbiornik radiowy z bakelitu, który w dodatku cały czas działa.

ETYMOLOGIA: Nazwa tworzywa pochodzi od nazwiska jego wynalazcy (1909 r.), Belga Leo Hendrika Baekelanda.

TEOBROMINA

ZNACZENIE: Substancja występująca m.in. w kakao, ma działanie podobne do kofeiny.

UŻYCIE: Teobromina jest substancją pobudzającą czynność serca oraz rozszerzającą naczynia krwionośne, obniża także ciśnienie. Jest również pomocna w leczeniu astmy. Z drugiej strony jest szkodliwa dla niektórych zwierząt, np. psów i koni. Dla ważącego 25 kg psa zjedzenie dwóch tabliczek czekolady może okazać się śmiertelne.

PRZYKŁAD: Gdy chcesz znaleźć usprawiedliwienie dla zjedzenia tabliczki czekolady, powiedz, że brakuje ci teobrominy i jesz ją z powodów zdrowotnych.

ETYMOLOGIA: łac. theobroma cacao – kakaowiec właściwy.

BIFURKACJA

ZNACZENIE: Inaczej rozdzielenie się, rozszczepienie, rozgałęzienie.

UŻYCIE: Bifurkacja w odniesieniu geograficznym oznacza rozdzielenie się na dwa lub więcej ramion rzeki, pasma górskiego, bądź prądu morskiego. Bifurkacja w znaczeniu matematycznym to zjawisko skokowej zmiany własności modelu matematycznego przy drobnej zmianie jego parametrów. W chemii bifurkacją określa się udział jednego atomu wodoru w dwóch wiązaniach wodorowych.

PRZYKŁAD: Nie mogliśmy dojść do consensusu w sprawie spędzenia biforki, dlatego w grupie nastąpiła bifurkacja – jedni poszli do pubu, inni na domówkę.

ETYMOLOGIA: łac. bi – dwa razy + furca – widły.

NOBEL

ZNACZENIE: Nagroda Nobla to prestiżowe wyróżnienie przyznawane od 1901 r. w następujących dziedzinach: fizyka, chemia, fizjologia lub medycyna, literatura, pokój; od 1968 r. nagroda przyznawana jest również w dziedzinie ekonomii.

UŻYCIE: Noblistów-Polaków jest jedynie czterech: Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Lech Wałęsa oraz Wisława Szymborska. Gdy jednak wliczyć osoby, które w momencie przyznania nagrody nie miały obywatelstwa polskiego, jednak same uważały się za Polaków, grono laureatów powiększa się o 5 osób: dwukrotnie Maria Curie-Skłodowska, Henryk Sienkiewicz, Andrew Schally, Józef Rotblat oraz Leonid Hurwicz. Do dziś Curie-Skłodowska jest jedyną kobietą w historii przyznawania nagrody wyróżnioną dwukrotnie. Charakterystyczne, że Nagrody Nobla nie mogą być przyznawane pośmiertnie, dlatego nie dostał jej nigdy Mahatma Gandhi, który miał ją otrzymać w roku, gdy go zamordowano (1948).

PRZYKŁAD: Dziś wręczenie Pokojowej Nagrody Nobla – niestety na uroczystości nie pojawi się jej laureaut, chiński dysydent Liu Xiaobo, ponieważ odbywa karę więzienia.

ETYMOLOGIA: Nagroda Nobla została ustanowiona zgodnie z wolą jej fundatora, Szweda Alfreda Nobla – wynalazcy dynamitu.

KAUSTYCZNY

ZNACZENIE: Inaczej żrący, palący.

UŻYCIE: Poprawne użycie przymiotnika kaustyczny może sprawiać trudność osobom dobrze znającym angielski. W języku królowej Elżbiety „caustic” określa osobę uszczypliwą, zgryźliwą (jak Jack Nicholson w „Lepiej być nie może”), w języku polskim jednak kaustyczny ma tylko znaczenie chemiczne. Podobna sytuacja występuje w przypadku czasownika postponować – jego polskie znaczenie nie jest tożsame z angielskim „postpone”.

PRZYKŁAD: Na lekcji chemii mieliśmy do wyboru wykonanie ćwiczenia: albo zamienić się w śledczego i zdjąć odciski przy pomocy ninhydryny, albo „zabawę” z kaustyczną sodą.

ETYMOLOGIA: gr. kaustikos – żrący, palny.

NINHYDRYNA

ZNACZENIE: Związek chemiczny używany do zdejmowania odcisków palców.

UŻYCIE: Ninhydryna jest szkodliwa dla zdrowia, jednak na potrzeby kryminalistyki stosuje się jej zaledwie 0,1 proc. roztwór rozpuszczany w etanolu lub metanolu. Ninhydryna jest bezbarwna lub lekko żółta i występuje w formie słupkowatych kryształków. Zapis chemiczny ninhydryny to C9H6O4, czyli hydrat 1,2,3-triketohydrindenu.

PRZYKŁAD: Idzie nowe, może czas na lekcjach chemii wprowadzić doświadczenia z wykrywaniem odcisków palców przy pomocy ninhydryny?

ETYMOLOGIA: ang. Ninhydrin – nazwa towarowa zarejestrowana w 1912 r.

DZIEGIEĆ

ZNACZENIE: Lepka, ciemnobrunatna ciecz wytwarzana w procesie destylacji drewna; ma właściwości odkażające i grzybobójcze.

UŻYCIE: Wytapianie dziegciu trwa wiele godzin, a wiedza na temat procesu jego wytwarzania była kiedyś pilnie strzeżoną tajemnicą. Od czasów średniowiecza do XIX w., substancja ta była ważnym surowcem eksportowym Polski. Współcześnie dziegieć znajduje zastosowanie w medycynie, szczególnie w leczeniu chorób skóry, natomiast przez weterynarzy używany jest jako środek odkażający i pielęgnacyjny.

PRZYKŁAD: Dziegieć ma bardzo charakterystyczny, mocny, smolisty zapach, stąd powiedzenie: „łyżka dziegciu w beczce miodu”. Można je zastosować w następującym zdaniu: wszystkie przygotowania do ślubu zakończone – piękna suknia, udekorowany kościół, wspaniała restauracja, łyżką dziegciu w tej beczce miodu są jednak zapowiadane na dzień ceremonii gwałtowne burze.

ETYMOLOGIA: litew. degti – palić się.

OKSYDOWAĆ

ZNACZENIE: Proces pokrywania powierzchni metalu warstwą tlenku węgla.

UŻYCIE: Oksydację stosuję się z dwóch powodów. Po pierwsze, oksydacja zapobiega rdzewieniu. Po drugie, stosuje się ją w celach dekoracyjnych. Dzięki temu, metal, np. srebrny pierścionek czy bransoletka, uzyskuje „przypalony” efekt – kolor metalu jest czarniejszy. Po jakimś czasie oksydacja zanika, wówczas można dokonać jej ponownie.

PRZYKŁAD: Dostałam w prezencie bardzo ładny srebrny wisiorek, jednak srebro, z którego jest wykonany ma bardzo jasną barwę i nie pasuje do reszty mojej biżuterii. Muszę zanieść go do jubilera i poprosić, żeby dokonał jego oksydacji.

ETYMOLOGIA: fr. oxygene – tlen.